20 Verschillende Soorten Voedingsmiddelen Keurmerken

Gisteren zat ik aan de ontbijttafel een broodje hagelslag te eten. Mijn oog valt op de verpakking, waar het 'UTZ certified' keurmerk op prijkt. Wat zou dat eigenlijk betekenen?, vraag ik mij hardop af. Een snelle zoekopdracht verder blijkt dat dit keurmerk staat voor eerlijke handel in koffie, thee en cacao. 's Avonds kom ik tijdens het koken weer een keurmerk tegen, ditmaal op de verpakking van een stukje vis. 'ASC certified' staat er. Hoeveel keurmerken zijn er eigenlijk wel niet?

Keurmerken stellen aanvullende eisen aan milieu, (dieren)welzijn en/of sociale aspecten die te maken hebben met het bedrijf of de mens. Eisen die hoger liggen dan het wettelijke minimum waardoor het een bewuste keuze is voor een betere wereld.

Een keurmerk is altijd van een onafhankelijke partij die los van de fabrikant of leverancier van de producten deze controleert op één of meerdere van bovenstaande aspecten.

Het is trouwens niet zo dat als een product geen keurmerk draagt deze per definitie minder duurzaam is. De aanwezigheid van het keurmerk geeft daarentegen meer zekerheid over de duurzaamheid waarmee het product geproduceerd is.

Sommige keurmerken bestaan al vele tientallen jaren, denk bijvoorbeeld maar aan Max Havelaar. De laatste jaren komen er echter steeds meer keurmerken bij, waardoor je soms door de bomen het bos niet meer kan zien.

Daarom geven we hieronder een overzicht van 25 verschillende soorten voedingsmiddelen keurmerken. Zodat ja vanaf nu altijd weet waar je voor kiest.

1. MSC keurmerk

Welke producten?

Vis, schaal- en schelpdieren. In Nederland onder meer haring, schol, makreel, zalm, tonijn, koolvis, mosselen, garnalen en heek.

Betekenis

MSC Keurmerk staat voor het Marine Stewardship Council keurmerk en is aanwezig op visproducten die afkomstig zijn van duurzame visserij. Duurzame visserij betekent dat de visstanden duurzaam beheerd worden en er zo min mogelijk schade toegebracht wordt aan het leven in de zee of oceaan. Er wordt geen rekening gehouden met dierenwelzijn.

MSC is wegens de hoge score op het gebied van controle, transparantie en duurzaamheid één van de topkeurmerken en bestaat wereldwijd. Enkel in het wild gevangen vis komt in aanmerking voor het MSC keurmerk, voor kweekvis bestaat er het ASC keurmerk.

Zowel individuele vissers als grote visbedrijven komen in aanmerking voor het keurmerk. Visserijen moeten door keurmeesters tenminste jaarlijks beoordeeld worden om in aanmerking te komen voor het keurmerk. Voor het voeren van het keurmerk moet ook een commissie betaald worden. Alle vissers en visserijen die in aanmerking willen komen voor het keurmerk moeten aan de criteria voldoen. Dit zijn:

• Geen overbevissing

• Behoud van het ecosysteem

• Feilloos beheer van de activiteiten

Het MSC is oorspronkelijk opgericht door het Wereld Natuur Fonds in samenwerking met Unilever maar is sinds 1999 een zelfstandig opererende en onafhankelijke organisatie. Omdat het een wereldwijd opererende organisatie is bestaan er lokaal verschillende organisaties die in naam van MSC de controle mogen uitvoeren.

2. Beter Leven **

Welke producten?

Vlees, gevogelte en eieren.

Betekenis

Het Beter Leven keurmerk is in 2007 ontwikkeld door de Nederlandse Dierenbescherming en beoogt consumenten te helpen bij het maken van een diervriendelijke keuze, door middel van een systeem met drie sterren.

Meer sterren garanderen een veel beter leven van het dier ten opzichte van het leven van ‘gewone’ productiedieren. De controle gebeurt door een onafhankelijk organisatie en in opdracht van de Dierenbescherming.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen zes verschillende diersoorten, deze zes diersoorten zijn: Varkens, vleeskuikens, leghennen, vleesrunderen, vleeskalveren en kalkoenen. Omdat deze allemaal verschillende wensen hebben en ander natuurlijk gedrag vertonen zijn de eisen toegespitst op ieder diersoort.

Bij de eisen voor de eerste ster gaat het met name over het type voeding dat gegeven wordt, samen met meer daglicht en ruimte in de stalling. Bij de tweede en derde ster komen er steeds verdere aanvullende eisen. In het geval van vleeskeukens zijn er bijvoorbeeld maximaal 13 kuikens per vierkante meter toegestaan wanneer men wil voldoen aan de eisen voor de eerste ster.

Bij de tweede ster zijn dit er maximaal 12. Om voor drie sterren in aanmerking te komen mogen er nog slechts 11 kuikens per vierkante meter aanwezig zijn.

3. Beter Leven ***

Welke producten?

Vlees, gevogelte en eieren.

Betekenis

Beter Leven *** is het vervolg op Beter Leven **. Producten die het keurmerk met drie sterren hebben gekregen zijn volgens de gradatie van het Beter Leven keurmerk de meest diervriendelijk gehouden dieren. Net als het MSC keurmerk is het Beter Leven *** keurmerk een topkeurmerk wegens de hoge score op het gebied van transparantie, controle en duurzaamheid.

Afhankelijk van de diersoort waar het keurmerk voor geldt zijn er verschillende eisen. Zo is er in het geval van vleesrunderen geen wettelijke minimumeis op het gebied van hoeveel ruimte ze nodig hebben. Om één ster te mogen dragen is dit op een minimum van 5,4 vierkante beter bepaald.

Dit wordt nog eens flink vergroot om een derde ster te mogen dragen. In dat geval dient de vleeskoe tenminste 8,5 vierkante meter aan ruimte te hebben. Tevens zijn er regels over bijvoorbeeld weidegang bij varkens, de verplichting tot het verdoofd castreren van varkens, het houden in groepen van zeugen of bijvoorbeeld de verplichting om kippen de mogelijkheid tot het nemen van een stofbad te geven.

Het drie sterren keurmerk van Beter Leven bestaat in twee varianten: de gangbare en de biologische variant. De biologische variant heeft nog strengere vereisten.

4. Fairtrade – Max Havelaar

Welke producten?

Bananen, cacao, citrusfruit, groente, koffie, honing, noten, rietsuiker, sappen, thee, wijn.

Betekenis

Max Havelaar is één van de oudste en bekendste keurmerken en is vernoemd naar het boek ‘Max Havelaar’ dat in 1860 door Multatuli geschreven is en waarin het onrecht aan de kaak gesteld wordt van de koffieboeren in toenmalig Nederlands-Indië. Max Havelaar is een keurmerk voor eerlijke handel en vanwege de hoge scores wordt het aangemerkt als één van de topkeurmerken.

Max Havelaar garandeert dat producten voldoen aan de normen van eerlijke handel en dat de boeren en telers een eerlijk loon hebben gekregen en dat op menselijke wijze met hun rechten en gezondheid om is gegaan. Fairtrade – Max Havelaar biedt ook een gegarandeerde minimumprijs die zij ontvangen en indien nodig een premie boven op de wereldmarktprijs.

De minimumprijs is voor de teler of boer en de premie is voor de coöperatie. In deze coöperatie beslissen de boeren democratisch over wat er met dit geld gebeurt. Dit is met name bestemd voor sociale en economische investeringen zoals de bouw van scholen, medische voorzieningen of bijvoorbeeld de aanleg van wegen of aankoop van machines.

5. Rainforest Alliance

Welke producten?

Bananen, tropische vruchten, chocolade, koffie en thee.

Betekenis

Rainforest Alliance is een Amerikaanse milieuorganisatie waarvan het keurmerk ook tot het selecte gezelschap topkeurmerken hoort. Het doel van Rainforest Alliance is om de ecosystemen en mensen en dieren die daarvan afhankelijk zijn te beschermen. De boeren die het keurmerk willen dragen moeten in totaal aan 200 eisen op het gebied van natuurbehoud, waterbehoud en bosbeheer doen. Rainforest Alliance is gebaseerd op 10 principes:

1. Aanwezigheid van een managementsysteem voor sociale- en milieuzaken
2. Behoud van het ecosysteem
3. Bescherming van het wild
4. Behoud van schoon water
5. Eerlijke behandeling en goede arbeidsomstandigheden voor de arbeiders
6. Gezonde en veilig werkomstandigheden
7. Goede relatie met lokale gemeenschap
8. Geïntegreerd gebruik van bestrijdingsmiddelengebruik, deels biologisch
9. Goed beheer en bescherming van de bodem
10. Afvalbeleid

Naast deze principes bestaan er nog 14 aanvullende criteria waar deelnemende boeren aan moeten voldoen. Zij moeten op ieder punt minimaal 50% scoren en in totaal 80% of meer om het keurmerk te verkrijgen.

6. UTZ Certified

Welke producten?

Koffie, thee, cacao en hazelnoten.

Betekenis

De volgende in de lijst topkeurmerken is UTZ Certified dat een keurmerk voor eerlijke handel is. De producten zijn afkomstig van boeren die oog hebben voor mens en milieu. Zo gebruiken zij bijvoorbeeld minder bestrijdingsmiddelen en worden er goede werkomstandigheden voor de arbeiders gegarandeerd. Alle boeren kunnen het keurmerk verkrijgen, of het nu kleine zelfstandigen of grote multinationals zijn. Ze krijgen ondersteuning in de vorm van scholing op het gebied van duurzame landbouwtechnieken. Ook ontvangen ze vaak een betere prijs voor hun producten maar deze is niet gegarandeerd. De boeren worden onder andere beoordeeld op:

• Traceerbaarheid: Zodat de afkomst van de koffie exact bekend is.

• Bodemmanagement: Waarbij de boeren gestimuleerd worden zo weinig mogelijk bestrijdingsmiddelen en kunstmest te gebruiken. Verplicht filteren van afvalwater, composteren van koffiepulp etc.

• Veiligheid van werknemers en milieu: Een rechtvaardig loon en betere arbeidsomstandigheden.

Omdat het een wereldwijd opererende organisatie is zijn er verschillende onafhankelijke organisaties die de controle en keuring in opdracht van UTZ Certified uitvoeren.

7. ASC keurmerk

Welke producten?

Kweekvis, -schelpdieren en -weekdieren zoals pangasius, tilapia, zalm, kokkels, mossels, oesters en forel.

Betekenis

ASC staat voor Aquaculture Stewardship Council en is in feite vergelijkbaar met MSC. Eén van de weinige verschillen is dat het MSC keurmerk voor wildvangst is en ASC voor kweekdieren. Het heeft als doel de invloed van het kweken van vis op het milieu te verlagen. Het keurmerk heeft regels voor het gebruik van minder antibiotica, duurzamer visvoer en betere arbeidsomstandigheden voor het personeel. Een voorbeeld voor duurzamer visvoer is bijvoorbeeld door meer gebruik te maken van plantafval dan van vismeel.

Deze criteria zijn door een breed consortium samengesteld waartoe onder andere het Wereld Natuur Fonds, Initiatief Duurzame Handel en verschillende viskwekers en wetenschappers behoren. Net als het MSC keurmerk is het ASC keurmerk één van de zogenaamde topkeurmerken.

8. EKO Keurmerk

Welke producten?

Groenten, fruit, brood, zuivel, vlees, gevogelte, eieren en dranken.

Betekenis

Het EKO keurmerk geeft aan dat een product afkomstig is van de biologische landbouw. Dit houdt in dat er geen gebruik is gemaakt van bijvoorbeeld chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest. Het gebruik van genetisch gemodificeerde zaden is verboden en (pluim)veehouders hebben een diervriendelijke werkwijze. Per sector zijn er nog een aantal aanvullende normen die verschillend kunnen zijn op het gebied van dierenwelzijn, kringloop, bodem, biodiversiteit, energiegebruik en transparantie.

De naleving van de eisen wordt gedaan door namens de overheid gedaan door de stichting Skal, die de accreditatie ook voor vele andere biologische keurmerken doet.

9. Demeter

Welke producten?

Alle voeding die geproduceerd wordt door middel van biologisch-dynamische landbouw, gebaseerd op antroposofische principes.

Betekenis

Producten met het Demeter keurmerk zijn voornamelijk terug te vinden in natuurwinkels. Biologisch-dynamische boeren voldoen niet enkel aan de biologische eisen zoals bij het EKO keurmerk maar daarboven op specifieke biologisch-dynamische eisen voor dierenwelzijn, natuur, landschap en bewerking. Het is één van de oudste keurmerken ter wereld en labelt al sinds 1928 verschillende biologisch-dynamische landbouwproducten.

De biologisch-dynamische landbouwmethode komt voort uit de door Rudolf Steiner ontwikkelde levensvisie antroposofie. Het uitgangspunt hiervan is dat er een balans is tussen mens, plant, dier, bodem en kosmos. Om het Demeter keurmerk te mogen dragen zijn er een aantal verplichte voorwaarden waaraan moet worden voldaan:

Er moet 100% biologische mest worden gebruikt. Het voer voor de dieren moet 100% biologisch zijn en daarbij voor tenminste 80% van het eigen bedrijf afkomstig zijn (50% bij kippen). Het gebruikte stro moet van een biologisch-dynamisch of biologisch bedrijf afkomstig zijn. In de biologisch-dynamische veehouderij zijn de dierenwelzijnseisen hoger dan in de reguliere biologische industrie.

10. Europees Biologisch Keurmerk

Welke producten?

Alle biologische producten die binnen de EU geproduceerd zijn.

Betekenis

Het Europees Biologisch Keurmerk staat verplicht op alle producten die binnen de EU op biologische wijze geproduceerd zijn. Ook op biologische producten van buiten de EU kan het keurmerk aanwezig zijn maar in die landen is het geen wettelijke verplichting. Alle producten met het EKO of Demeter keurmerk voldoen sowieso aan de gestelde eisen. Deze luiden als volgt:

• Producten moeten voor minimaal 95% uit echte biologische ingrediënten bestaan.

• Het moet duidelijk zijn waar de ingrediënten precies vandaan komen.

• Er zijn geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt.

• Er is geen kunstmest gebruikt.

• Bij de productie van vlees is rekening gehouden met dierenwelzijn.

De naleving van deze regels wordt binnen Nederland net als voor het EKO keurmerk gedaan door de stichting Skal. De verschillende keurmerken kunnen ook samen op de etikettering voorkomen.

11. On the way to PlanetProof

Welke producten?

Groenten, aardappelen, fruit, zuivel, eieren, bloemen en planten.

Betekenis

Dit keurmerk stond voorheen bekend als ‘Milieukeur’. On the way to PlanetProof heeft een zeer brede benadering van duurzaamheid waarbij milieu het belangrijkste aandachtspunt is maar er ook een aantal criteria zijn voor bijvoorbeeld dierenwelzijn. Het is ook het laatste keurmerk op de lijst van topkeurmerken dankzij de hoge score op het gebied van transparantie, controle en duurzaamheid.

De criteria om het keurmerk te mogen dragen hebben betrekking op de gehele levenscyclus van producten en diensten en betreffen onder meer het zuinig omgaan met water en energie, de uitstoot van broeikasgassen en het verminderen van schadelijke stoffen. Uiteraard is er ook veel aandacht voor dierenwelzijn, biodiversiteit, natuur en landschap.

De controle gebeurt door meerdere onafhankelijke en geaccrediteerde partijen zoals KIWA, SGS, ECAS en nog vele andere partijen.

12. Halal

Welke producten?

Vleesproducten.

Betekenis

Halal keurmerken zijn een verzameling van verschillende keurmerken welke garanderen dat het vlees of de vleesproducten afkomstig zijn van dieren die geslacht zijn volgens de islamitische wetten. Dit houdt onder andere in dat het dier moet sterven door een snede in de hals met een scherp mes. Ook het aanroepen van Allah en zegening door een Imam behoren tot de vereisten.

Er zijn meerdere organisaties die zich bezighouden met het keuren van halal vlees die van elkaar nog wel eens van mening kunnen verschillen om wat nu halal is of niet. Ook is er de nodige discussie over het dierenwelzijn wegens het onverdoofd slachten. Dit is in Nederland bij wet verboden maar voor religieuze slachtingen wordt een uitzondering gemaakt. Voorbeelden van halal keurmerken zijn Halal Correct, Halal Plus en Halal Tayyib.

13. Koosjer

Welke producten?

Dierlijke producten.

Betekenis

Net als halal is koosjer een religieus keurmerk, in dit geval voor het Jodendom. Koosjere producten zijn dierlijke producten die volgens de Joodse spijswetten bereid zijn en gecontroleerd zijn door een rabbijn. Alle dieren met gespleten hoeven en die herkauwen zijn koosjer. Vissen moeten vinnen en schubben hebben. Insecten zijn per definitie verboden en enkel bepaalde vogels mogen gegeten worden.

Zo zijn rund, geit, schaap en hert koosjer maar kameel, varken, haas, paling en kreeft dat niet. Het slachten gebeurt op rituele wijze en komt enigszins overeen met dat van halalproducten. Onverdoofd en met een vlijmscherp mes waarna al het bloed verwijderd dient te worden. Om die reden is er net als bij het halal slachten veel discussie over het gebrek aan dierenwelzijn dat aan deze vorm van slachten verbonden is.

De controle gebeurt altijd door een Rabbi die vervolgens de ORT-stempel kan vergeven. Dit staat voor ‘Onder Rabbinaal Toezicht’.

14. Dolphin Safe

Welke producten?

Tonijn.

Betekenis

Het logo geeft simpelweg aan dat er geen dolfijnen slachtoffer zijn bij de tonijnvisserij. Producenten mogen zelf bepalen of ze wel of niet het logo op hun producten plaatsen. In Europa is tonijnvisserij in de buurt van dolfijnen verboden waardoor je er zeker van mag zijn dat ongeacht de aanwezigheid van het logo of niet er geen dolfijnen slachtoffer worden van de jacht.

Op de grote schepen gaat een onafhankelijk waarnemer mee om te zien dat de toegepaste methoden in landen buiten de EU wel dolfijnvriendelijk zijn. 90% van de tonijnvisserijen is aangesloten bij de Amerikaanse evenknie van het Earth Island Institute.

15. Beschermde Oorsprongsbenaming

Welke producten?

Alle mogelijke voedingsmiddelen, met name kazen, worsten etc.

Betekenis

Dit keurmerk wordt ook wel afgekort tot BOB en houdt in dat producten geproduceerd, verwerkt en bereid worden binnen een bepaald gebied en dat volgens een erkende en gecontroleerde werkwijze. Dit keurmerk is aanwezig binnen de Europese Unie en telt in totaal meer dan 1.500 producten die er gebruik van maken.

Vooral in Frankrijk en Italië zijn er veel producten met de Beschermde Oorsprongsbenaming. In dat geval moet je denken aan bijvoorbeeld Parmaham, Champagne, Parmezaanse kaas etc. Fetakaas is een ander bekend voorbeeld.

In Nederland hebben onder andere Noord-Hollandse Gouda, Noord-Hollandse Boeren-Leidse kaas met sleutels, Kanterkaas en Opperdoezer Ronde (een aardappel) de Beschermde Oorsprongsbenaming. Toezicht wordt landelijk gehouden, in het geval van Nederland door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.

16. Verantwoord frituren

Welke producten?

Frituurvetten.

Betekenis

Dit keurmerk betekent dat er met vloeibaar frituurvet gewerkt wordt. Het keurmerk wordt daarom in feite niet aan het product zelf verleend maar wel aan snackbar of cafetaria. Vloeibaar frituurvet bevat minder transvetten en verzadigde vetten waardoor het beter voor de gezondheid is dan vast vet. Het beeldmerk moet vanaf de straat zichtbaar zijn.

Een andere voorwaarde om het keurmerk te mogen dragen is dat er gefrituurd wordt met een temperatuur van 150 tot 175 graden. Dit omdat er bij hogere temperaturen de kans bestaat dat de buitenkant verbrandt terwijl de binnenkant nog niet gegaard is. Ook moet het frituurvet tijdig vervangen worden zodat het ontstaan van schadelijke stoffen zoals PAK’s en acrylamide geminimaliseerd wordt. De controle geschiedt door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.

17. Glutenvrij

Welke producten?

Graanproducten.

Betekenis

Het glutenvrije keurmerk wordt verleend aan alle producten waar bij de bereiding zeker geen gebruik is gemaakt van gluten of er sporen van gluten in aanwezig kunnen zijn. Dit is belangrijk voor mensen die een speciaal glutenvrij dieet moeten hebben omdat ze sensitief zijn voor gluten of last hebben van coeliakie.

Deze producten zijn dikwijls te vinden in reform- en natuurvoedingszaken maar ook de grote supermarkten hebben meer en meer ruimte voor glutenvrije producten. Ook zijn ze vaak rechtstreeks bij de importeur, fabrikant of groothandel te bestellen. De producten zijn gecontroleerd door een onafhankelijk testbedrijf en enkel als aan alle criteria, welke opgesteld worden door de Nederlandse Coeliakie Vereniging, mogen het keurmerk dragen. Ook in andere Europese bestaat het keurmerk, de internationale benaming voor het keurmerk is ‘Crossed Grain’.

18. Happy Tooth

Welke producten?

Snoepgoed, kauwgom, baby- en kindervoeding.

Betekenis

Zoals de naam al doet vermoeden heeft dit keurmerk betrekking op de menselijke mondhygiëne. Het keurmerk kan aanwezig zijn op producten die als tandvriendelijk gezien worden. Dit betekent dat ze geen gaatjes en tanderosie kunnen veroorzaken. Een belangrijk onderdeel van tandvriendelijkheid is dat de zuurtegraad niet te laag mag zijn.

Dit betekent dat producten die het keurmerk willen dragen een zuurtegraad van tenminste 5.7 moeten hebben. Dit wordt getest door een drietal universiteiten die aangesloten zijn bij de organisatie achter het Happy Tooth keurmerk: Toothfriendly International. Eenmaal voldaan aan de voorwaarden dan betalen ze een licentie en mag het keurmerk op de producten geplaatst worden.

19. RSPO

Welke producten?

Producten waarin palmolie aanwezig is.

Betekenis

Het keurmerk van RSPO is opgezet door een samenwerking tussen een groot aantal bedrijven en maatschappelijke organisaties. Het RSPO (Roundtable on Sustainable Palm Oil) is in 2004 opgericht om de productie en het gebruik van duurzame palmolie te bevorderen. Dit omdat er met het verbouwen van palmolie, dat in zeer veel producten aanwezig is, grote problemen met natuur, biodiversiteit en milieu ontstaan zijn. Inmiddels heeft het RSPO 4706 leden uit 94 verschillende landen die het keurmerk mogen dragen.

Ondanks het keurmerk is er nog steeds veel commentaar mogelijk op palmolie, duurzaam of niet. Dit omdat de plantages nog steeds een grote impact hebben op het tropisch regenwoud en bijvoorbeeld de populatie orang-oetans.

20. VISwijzer

Welke producten?

Visproducten.

Betekenis

Technisch gezien is de VISwijzer geen keurmerk maar een betrouwbare indeling voor duurzaam gevangen vis. De VISwijzer laat zien wat het Wereld Natuur Fonds en de Good Fishing Foundation goede keuzes qua vis vinden, dit met oog op de natuur en ook het milieu.

De indeling is er voor zowel wildvangst als voor kweekvis. Bij de wild gevangen vis wordt er gekeken naar de bedreiging van de visstand, het aandeel bijvangst en schade aan de bodem. Bij kweekvis kijkt men naar milieuvervuiling en het energieverbruik dat noodzakelijk is voor de kweek. De VISwijzer bestaat uit een drietal categorieën bestaande uit ‘prima keuze’, ‘tweede keuze’ en ‘liever niet’.

Deze beoordeling verschilt niet alleen per vissoort maar ook op herkomstgebied. Jaarlijks vindt er een evaluatie plaats waarna de nieuwe VISwijzer voor de komende periode vrijgegeven wordt.